W najnowszej, trzeciej wersji projektu ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy przewidziano daleko idące wzmocnienie kompetencji inspektorów pracy. Okręgowi inspektorzy pracy zyskają uprawnienie do wydawania natychmiast wykonalnych decyzji administracyjnych, w których – po analizie rzeczywistych warunków świadczenia pracy – stwierdzą istnienie stosunku pracy. Decyzje te mogą być wydawane niezależnie od formy dotychczasowego zatrudnienia, a więc w przypadku umów cywilnoprawnych, B2B czy sytuacji braku jakiejkolwiek umowy pisemnej.
Na czym polega rygor natychmiastowej wykonalności?
Zgodnie z projektem ustawy, decyzja inspektora pracy stwierdzająca istnienie stosunku pracy będzie wykonywana od dnia jej doręczenia pracodawcy, i to zarówno w zakresie prawa pracy, jak i bieżących obowiązków publicznoprawnych. Oznacza to, że pracodawca – nawet jeśli złoży odwołanie – musi niezwłocznie:
- naliczać i wypłacać wynagrodzenie pracownicze,
- prowadzić dokumentację pracowniczą,
- udzielać urlopów i realizować inne uprawnienia pracownicze,
- pobierać zaliczki PIT od bieżącego wynagrodzenia,
- zgłosić pracownika do ZUS i NFZ,
- naliczać i odprowadzać składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
Skutki decyzji dotyczące okresów sprzed doręczenia decyzji (w tym ewentualne zaległe podatki, składki czy wpłaty na fundusze) zostają natomiast wstrzymane – do czasu upływu terminu na wniesienie odwołania. W przypadku wniesienia odwołania do dnia prawomocnego orzeczenia sądu.
Rygor natychmiastowej wykonalności – kontrola i ograniczenia
W celu zachowania równowagi między skutecznością decyzji inspektorów a ochroną praw stron, projekt przewiduje kilka mechanizmów kontroli:
- Po wniesieniu odwołania, Główny Inspektor Pracy (GIP) będzie mógł uchylić rygor natychmiastowej wykonalności. Warunkiem będą ważne względy, w szczególności interes publiczny lub ochrona praw strony.
- Sąd pracy otrzyma możliwość uchylenia rygoru po wniesieniu odwołania od decyzji GIP. Uchylenie będzie możliwe, jeśli wykonanie rygoru grozi istotnymi, nieodwracalnymi skutkami dla pracodawcy lub osoby, której decyzja dotyczy.
- Zarówno GIP, jak i sąd będą mogli określić warunki tymczasowego wykonania decyzji, tak aby pogodzić interesy pracownika, pracodawcy i interes publiczny.
Nowe uprawnienia PIP – potencjalne problemy dla pracodawców
Nowe regulacje budzą znaczące kontrowersje, a ich praktyczne stosowanie może wywołać istotne trudności po stronie przedsiębiorców. Najważniejsze ryzyka to:
Konieczność natychmiastowego wdrożenia pełnych obowiązków pracodawcy
Decyzja działa „tu i teraz”. Oznacza to, że pracodawca musi z dnia na dzień zmienić model współpracy – często z osoby samozatrudnionej lub wykonującej umowę cywilnoprawną na pracownika etatowego. To rodzi obciążenia organizacyjne i finansowe.
Ryzyko nieodwracalnych skutków finansowych
Choć konieczność opłacenia zaległych składek i podatków jest wstrzymana, to obowiązki bieżące (wynagrodzenia, składki od bieżących wypłat) muszą być realizowane natychmiast. W przypadku stwierdzenia niezgodności decyzji z prawem, pracodawca będzie mógł dochodzić odszkodowania, to jednak oznacza dodatkowy proces, koszty i czas.
Sytuacje sporne dotyczące treści decyzji
Inspektor będzie badał rzeczywiste warunki pracy. Oznacza to bardzo szeroką ingerencję w model zatrudnienia i ocenę, czy dana współpraca faktycznie spełnia kryteria z art. 22 § 1 Kodeksu pracy.
Niepewność co do dalszego funkcjonowania stosunku pracy
Projekt wprowadza przepis, zgodnie z którym stosunek pracy potwierdzony decyzją trwa od dnia jej doręczenia aż do:
- dnia jej uchylenia przez Głównego Inspektora Pracy albo
- do dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu albo
- do rozwiązania stosunku pracy,
-jeśli rozwiązanie to nastąpiło przed wydaniem prawomocnego orzeczenia. Oznacza to, że nawet w razie późniejszego uchylenia decyzji powstaje „okres zatrudnienia”. Będzie więc generować różne skutki prawne – w tym potencjalne roszczenia i rozliczenia pomiędzy stronami.
Podsumowanie
Planowane zmiany znacząco zwiększają rolę Państwowej Inspekcji Pracy. Nadadzą jej realną możliwość natychmiastowego przekształcania umów cywilnoprawnych czy B2B w stosunek pracy. Rygor natychmiastowej wykonalności ma służyć ochronie pracownika, ale może jednocześnie prowadzić do istotnych obciążeń i ryzyk po stronie pracodawców. Projekt przewiduje mechanizmy kontrolne (GIP i sąd). Dopiero praktyka ich stosowania pokaże jednak, czy uda się zachować równowagę między skutecznością nadzoru PIP a ochroną bezpieczeństwa prawnego przedsiębiorców oraz realizacją zasady swobody umów.
