W wyniku ostatniej dużej nowelizacji Kodeksu pracy pracownikom przyznano dodatkowe dni zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej.
Regulacja ustawowa
Zgodnie z art. 1481 Kodeksu pracy: „Pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy, w wymiarze 2 dni albo 16 godzin, z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika”.
Ustawodawca nie zdefiniował czym jest „siła wyższa”. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, iż siła wyższa to zdarzenie nadzwyczajne, zewnętrzne niezależne od woli pracownika bądź pracodawcy, niemożliwe do przewidzenia i któremu nie można było zapobiec.
W związku z powyższym, sytuacja będąca powodem skorzystania ze zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej musi spełniać wszystkie poniższe warunki:
- dotyczyć wyłącznie spraw rodzinnych,
- musi być spowodowana wypadkiem lub chorobą,
- sytuacja jest nagła i była nie do przewidzenia,
- obecność pracownika jest niezbędna, aby załatwić daną sprawę.
Przykładowo taką sytuacją może być wypadek samochodowy, któremu uległ członek rodziny pracownika, jeżeli obecność pracownika jest w tej sytuacji niezbędna.
Ustawodawca nie wyjaśnił również co należy rozumieć pod pojęciem „sprawy rodzinne”. Wskazane w przepisie przesłanki w postaci choroby lub wypadku są bliskie przesłankom nabycia prawa do zasiłku opiekuńczego. Przy wykładni należy więc pomocniczo stosować ustawę regulującą krąg osób, którym ten zasiłek przysługuje. Należy podkreślić, że Kodeks pracy nie ogranicza jednak prawa do zwolnienia jedynie do spraw dotyczących najbliższych członków rodziny.
Forma złożenia wniosku
O sposobie wykorzystania w danym roku kalendarzowym zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej pracownik decyduje w pierwszym wniosku o udzielenie takiego zwolnienia złożonym w danym roku kalendarzowym. Ponieważ prawo do tego zwolnienia powstaje w sytuacjach niespodziewanych, to pracownik w pierwszym wniosku może jedynie wskazać, czy wnioskuje o wykorzystanie zwolnienia w całym wymiarze, czy część zwolnienia pozostawia na później.
Pracodawca może zażądać od pracownika podania przyczyny mającej uzasadniać konieczność jego zwolnienia od pracy. Ustawodawca nie przewidział rygorów co do formy wniosku. Należy zatem uznać, że pracownik może zawnioskować o zwolnienie w każdy sposób, w tym np. wysyłając SMS. Pracodawca jest obowiązany udzielić zwolnienia od pracy na wniosek zgłoszony przez pracownika najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia.
Co z wynagrodzeniem pracownika?
Według Kodeksu pracy pracownik w okresie zwolnienia zachowuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia.
Podsumowując, z pilnego zwolnienia z pracy z powodu siły wyższej pracownik może skorzystać tylko wtedy, gdy jego natychmiastowa obecność przy sprawach rodzinnych jest niezbędna i uniemożliwia mu pojawienie się w pracy. Oczywiście skorzystanie z prawa do tego zwolnienia nie może być podstawą do dyskryminacji, ani mieć innych negatywnych konsekwencji dla pracownika. Warto pamiętać, że zwolnienie z powodu siły wyższej nie jest tożsame z urlopem wypoczynkowym na żądanie przewidzianym w art. 1672 Kodeksu pracy.
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1465);
- wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 19.11.2019 r., III APa 15/19, LEX nr 2750252;
- ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2780).
