Zaostrzone kontrole zwolnień lekarskich pozwoliły ZUS odzyskać rekordowe 150,5 mln zł. Ta kwota znacznie przewyższa rezultaty z analogicznego okresu poprzedniego roku, kiedy do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wróciło 117,5 miliona złotych. Sukces ten to efekt intensyfikacji kontroli oraz wprowadzenia nowoczesnych metod wykrywania oszustw, które ujawniają rosnącą skalę problemu nadużywania zwolnień chorobowych w Polsce.
Zaostrzone kontrole zwolnień lekarskich – podwójna weryfikacja
Zaostrzone kontrole zwolnień lekarskich ZUS prowadzi na dwóch poziomach, które uzupełniają się i tworzą skuteczny system ochrony przed nadużyciami. Pierwszy rodzaj kontroli koncentruje się na medycznej zasadności wystawienia zaświadczenia o niezdolności do pracy. Lekarz orzecznik ZUS weryfikuje, czy stan zdrowia pacjenta rzeczywiście uzasadniał ustalenie czasowej niezdolności do pracy na określony okres. Uwzględnia przy tym specyfikę wykonywanej pracy i warunki zatrudnienia.
W ramach tej procedury lekarz orzecznik może:
- przeprowadzić bezpośrednie badanie ubezpieczonego,
- skierować go na konsultację specjalistyczną lub
- zażądać udostępnienia pełnej dokumentacji medycznej od lekarza wystawiającego zwolnienie.
W pierwszym półroczu 2025 roku przeprowadzono ponad 157,9 tysięcy takich kontroli, z których 6,7 tysięcy zakończyło się wystawieniem zaświadczenia korygującego. Dzięki tej weryfikacji ZUS zaoszczędził 5,6 miliona złotych.
Drugi rodzaj kontroli dotyczy sposobu wykorzystywania zwolnienia lekarskiego przez ubezpieczonych. Kontrolerzy sprawdzają, czy osoba przebywająca na zwolnieniu przestrzega zaleceń lekarza i nie podejmuje działań, które mogłyby utrudnić powrót do zdrowia. W pierwszym półroczu 2025 roku przeprowadzono 69,1 tysięcy takich kontroli, które wykazały nieprawidłowości u 8,1 tysięcy osób. Skutkowało to wstrzymaniem wypłaty zasiłków na kwotę 16,6 miliona złotych.
Nowoczesne metody wykrywania nadużyć
ZUS wykorzystuje coraz bardziej zaawansowane technologie do identyfikacji potencjalnych oszustw. Elektroniczny system zwolnień lekarskich, wprowadzony w 2018 roku, umożliwia automatyczną analizę wzorców zachowań ubezpieczonych. Specjalny algorytm typuje do kontroli nie tylko losowo wybrane osoby. Przede wszystkim typuje tych ubezpieczonych, u których system wykrywa niepokojące tendencje.
Algorytm jest szczególnie skuteczny w identyfikowaniu osób, które często korzystają ze zwolnień lekarskich wystawianych przez różnych lekarzy, co może wskazywać na próby obejścia kontroli medycznej. System monitoruje również długość i częstotliwość zwolnień, porównując je ze średnimi wskaźnikami dla podobnych schorzeń. Dane z elektronicznych zwolnień są analizowane w czasie rzeczywistym, co pozwala na szybką reakcję w przypadku wykrycia nieprawidłowości.
Zmiany prawne wzmacniające uprawnienia kontrolne
Rok 2025 przyniósł istotne zmiany w przepisach dotyczących kontroli zwolnień lekarskich. Nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych znacznie rozszerzyła uprawnienia inspektorów ZUS oraz pracodawców. Dotychczas ZUS mógł przeprowadzać kontrole głównie u płatników składek zatrudniających do dwudziestu osób, obecnie kompetencje te obejmują również większe przedsiębiorstwa.
Kontrolerzy zyskali prawo do sprawdzania nie tylko miejsca zamieszkania pracownika, ale także innych lokalizacji związanych z jego potencjalną działalnością zarobkową. Nowe przepisy precyzyjnie określają procedury kontrolne, wprowadzając obowiązek sporządzania protokołu po każdej kontroli, nawet gdy nie wykryto nieprawidłowości. Pracownik ma siedem dni na zgłoszenie zastrzeżeń i przedstawienie dowodów.
Pracodawcy zatrudniający ponad 20 osób otrzymali rozszerzone uprawnienia do samodzielnego prowadzenia kontroli swoich pracowników przebywających na zwolnieniach lekarskich. Mogą oni weryfikować zasadność zwolnienia również w okresie, gdy sami wypłacają wynagrodzenie chorobowe, co wcześniej budziło wątpliwości prawne.
Skala nadużyć i ich konsekwencje finansowe
Analiza danych z kontroli prowadzonych przez ZUS oraz firmy doradcze ujawnia dramatyczną skalę problemu nadużywania zwolnień lekarskich w Polsce. Według raportu firmy Conperio[2], w 2024 roku aż 34 procent z 33 tysięcy skontrolowanych zwolnień zostało uznanych za nadużycie. To znaczny wzrost w porównaniu do poprzednich lat, gdy odsetek ten oscylował wokół 30 procent.
Przykłady wykrytych nadużyć
ZUS regularnie ujawnia przypadki rażącego naruszania zasad korzystania ze zwolnień lekarskich. Kontrole wykazują, że ubezpieczeni traktują okres niezdolności do pracy jako dodatkowy czas wolny. Wykorzystują go do celów całkowicie sprzecznych z ideą leczenia i rekonwalescencji. Wśród najczęściej wykrywanych nadużyć znajdują się podróże turystyczne, podczas gdy oficjalnie osoba powinna przebywać w domu i skupić się na powrocie do zdrowia.
Szczególnie bulwersujące są przypadki prowadzenia działalności gospodarczej podczas przebywania na zwolnieniu. Kontrolerzy dokumentują sytuacje, w których osoby oficjalnie niezdolne do pracy świadczą usługi fryzjerskie lub kosmetyczne, pracują jako kierowcy taxi, prowadzą handel internetowy lub wykonują inne prace zarobkowe. Jeden z ujawnionych przypadków dotyczył mężczyzny, który jednocześnie pobierał zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne, a przy tym wykonywał pomiary stanu wód na rzecz swojego zleceniodawcy.
Walka z nieuczciwymi lekarzami
Problem nadużyć nie ogranicza się tylko do pacjentów. ZUS prowadzi także działania przeciwko lekarzom, którzy nielegalnie wystawiają zwolnienia bez rzetelnej oceny stanu zdrowia pacjenta. Według danych Naczelnej Izby Lekarskiej, ponad 160 lekarzy straciło już prawo do wystawiania zwolnień. Rekordziści wśród nich wystawiali nawet kilka tysięcy fałszywych zwolnień miesięcznie.
W Internecie powstały wyspecjalizowane platformy oferujące sprzedaż zwolnień lekarskich w systemie „dodaj do koszyka”, gdzie za 99 złotych można otrzymać L4 bez kontaktu z lekarzem. Takie praktyki budzą poważne obawy dotyczące rzetelności systemu ochrony zdrowia i prowadzą do erozji zaufania społecznego.
Koszty ekonomiczne nadużyć
Nadużywanie zwolnień lekarskich generuje ogromne koszty dla gospodarki. Eksperci szacują, że deficyt Funduszu Ubezpieczeń Społecznych może sięgać nawet 75 miliardów złotych w pesymistycznych scenariuszach. Dodatkowym problemem są koszty ponoszone przez pracodawców, którzy muszą organizować zastępstwa, zatrudniać pracowników tymczasowych i ponosić inne wydatki związane z nieobecnościami pracowników.
Branże najbardziej dotknięte wysokimi wskaźnikami absencji chorobowej to logistyka i automotive, gdzie wskaźniki przekraczają 9 procent w szczytowych miesiącach. Wysokie poziomy nadużyć notuje się także w przemyśle spożywczym i budownictwie. Koszty te bezpośrednio przekładają się na konkurencyjność polskiej gospodarki i atrakcyjność inwestycyjną kraju.
Perspektywy rozwoju systemu kontroli
ZUS planuje dalsze wzmocnienie systemu kontroli zwolnień lekarskich. Rozważane są inwestycje w sztuczną inteligencję, która mogłaby jeszcze skuteczniej typować podejrzane przypadki. System monitoringu ma obejmować nie tylko tradycyjne metody kontroli, ale także analizę aktywności w mediach społecznościowych, gdzie pracownicy często nieświadomie dokumentują swoje nadużycia.
Wprowadzenie automatycznego systemu powiadamiania o kontrolach oraz rozwój współpracy między ZUS a pracodawcami mają uczynić system jeszcze bardziej efektywnym. Planowane są także zmiany legislacyjne, które dodatkowo uszczelnią system i ograniczą możliwości obejścia kontroli.
Rekordowe odzyskanie 150,5 miliona złotych w pierwszym półroczu 2025 roku przez ZUS dowodzi skuteczności nowych metod kontroli zwolnień lekarskich. Jednak skala problemu nadużyć pozostaje znaczna i wymaga dalszych systemowych działań. Kluczowe jest zachowanie równowagi między ochroną praw pracowników do świadczeń chorobowych a zapobieganiem oszustwom, które obciążają całe społeczeństwo.
Edukacja społeczna na temat konsekwencji nadużywania zwolnień lekarskich, rozwój nowoczesnych metod kontroli oraz konsekwentne egzekwowanie prawa to główne filary skutecznej walki z tym problemem. Tylko kompleksowe podejście, obejmujące wszystkich uczestników systemu – od pacjentów i lekarzy po pracodawców i instytucje kontrolne – może zapewnić długoterminową poprawę sytuacji i ochronę uczciwych pracowników przed negatywnymi skutkami nadużyć.
[1] Dana liczbowe pochodzą z tekstu „ ZUS odzyskał ponad 150 mln zł po kontrolach zwolnień lekarskich” z dnia 21 sierpnia 2025 r. dostęp: https://www.prawo.pl/kadry/ile-pieniedzy-odzyskal-zus-w-i-polroczu-2025-r-po-kontrolach-l4,534528.html
[2] Raport dostępny pod adresem: https://conperio.pl/barometr-conperio-za-2024-rok-znamy-najnowsze-dane-dotyczace-absencji-chorobowej-oraz-naduzyc-na-l4-w-polsce/
